O mercado laboral español, parecido, pero non tanto; por María Bastida

Esta semana coñecemos os datos do paro da nosa economía, claramente positivos. É certo que o mercado de traballo evoluciona ben, e así o fai desde o ano 2014. Non é menos certo que seguimos tendo a taxa de paro máis alta de Europa, especialmente incisiva en mozos e mulleres. Pero isto sempre foi así. Tamén é dificilmente contestable que temos un volume descoñecido de persoas en situación atípica, na modalidade de fixo descontinuo, que nin son en esencia parados nin deixan de selo. Pero obcecarse nunha lectura rotundamente positiva, ou rotundamente negativa, destes datos en función do ángulo que queiramos adoptar é pouco xusto, ademais de incorrecto. Nin acerta o goberno arrogándose triunfalmente un resultado de afiliación que é acumulativo desde 2014, nin acerta quen lle achaca a responsabilidade única e absoluta dunha taxa de paro sempre demasiado elevada. Tampouco quen banaliza os resultados aludindo á súa maquillaxe, obviando que toda artificialidade se constrúe sobre unha base de realidade.

O último informe de Cadernos de Información Económica, editado por FUNCAS, presta atención particular ao mercado laboral, profundando nos cambios impulsados polas recentes reformas lexislativas. No lado das verdades, logrouse un transvasamento considerable de traballadores con contratos temporais a indefinidos, a taxa de temporalidade diminuíu notablemente e aumentou a contratación indefinida. No das verdades a medias, a conversión de emprego temporal en indefinido non parece garantir unha maior estabilidade laboral. A temporalidade efectiva, é dicir, a duración real do emprego e a frecuencia de transicións laborais non experimentou unha diminución proporcional á redución da temporalidade contractual. A lectura máis obvia é que as contratacións de curta duración, que anteriormente se realizaban baixo contratos temporais, agora efectúanse mediante contratos indefinidos, pero cunha duración efectiva limitada. A iso debe engadirse que o número de baixas de afiliación mensuais e a rotación de traballadores no grupo de contratación indefinida tamén aumentaron, apuntando a un incremento na inestabilidade dentro do propio segmento de contratos indefinidos que se reflicte en maiores taxas de baixa voluntaria e terminacións durante o período de proba. En distancia curta, a reforma logrou diminuír a taxa global de temporalidade e, en teoría, aumentar a estabilidade laboral. Co foco ampliado, a realidade mostra unha persistencia da inestabilidade laboral e desafíos na creación de emprego de calidade. Ademais, o crecemento na utilización de contratos fixos descontinuos introduce serias dúbidas sobre a verdadeira magnitude da estabilidade laboral alcanzada.

Asemade, o referido informe pon de relevo as singularidades do mercado laboral español en contexto europeo, o que vén a ser unha síntese de diagnose das nosas dificultades máis evidentes. Neste contexto, o gran protagonista é o baixo nivel de formación nunha parte considerable da poboación activa, que contribúe a altas taxas de desemprego de longa duración e a limitacións na produtividade e especialización da economía. Case un terzo dos traballadores en España posúen unha formación inferior á secundaria completa, unha proporción que supera notablemente a media europea, o que repercute negativamente na empregabilidade e na capacidade de crecemento industrial do país.

Este problema agrávase por unha polarización nos niveis de formación, cunha énfase excesiva tanto na educación inferior á secundaria como na universitaria, deixando un baleiro nas cualificacións intermedias necesarias para certas actividades industriais e tecnolóxicas. Esta fenda nas habilidades contribúe ás dificultades en atopar man de obra cualificada e pode restrinxir o avance tecnolóxico e a competitividade económica de España.

A situación dos mozos é particularmente preocupante. Con só o 24 % de quen ten entre 15 e 24 anos empregados, España sitúase moi por baixo da media da UE e dos estándares de países como Alemaña. Este desemprego xuvenil, exacerbado por un sistema educativo desaliñado coas demandas do mercado laboral e por deficiencias nas políticas de emprego, evidencia a necesidade de reformas educativas e da formación profesional. Outro aspecto diferenciador é a sobrecualificación dos mozos, cunha porcentaxe de activos con formación universitaria superior á media da eurozona (43,7 % fronte a 36,9 %). A pesar diso, moitos mozos non atopan empregos que correspondan ao seu nivel de formación, o cal evidencia un desaxuste significativo no mercado laboral. A solución pode atoparse na promoción da formación dual, que integra aprendizaxe teórica con experiencia práctica en empresas, un modelo de éxito en rexións como o País Vasco e en países centroeuropeos. Esta aproximación daría unha resposta conxunta ao problema da transición dos mozos ao mundo laboral e á necesidade de cualificacións intermedias, mellorando a aliñación entre o sistema educativo e as necesidades económicas e empresariais.

Tamén persisten as dificultades de recolocación das persoas desempregadas, cunha acentuada resistencia do desemprego de longa duración que afecta a máis do 4 % da poboación activa, o que duplica a media europea. Ademais dos citados problemas de formación, este fenómeno apunta tamén á falta de recursos e eficacia nos servizos públicos de emprego. Este servizo ten problemas serios de asignación de recursos humanos para levar a cabo tarefas esenciais de "activación", recolocación e procura de vacantes adecuadas aos perfís dos desempregados, en comparación con outros países europeos. A norma internacional suxire a necesidade dun orientador por cada 100 desempregados para realizar estas funcións eficazmente, un estándar que España non cumpre. Esta situación complícase aínda máis pola escasa interacción entre as oficinas de emprego e o sector empresarial. En consecuencia, precísase ampliar a dotación de prospectores laborais que faciliten a conexión entre a oferta e a demanda de emprego, o que permitiría mellorar a eficacia da intermediación laboral e abordar os problemas detectados en determinados sectores de escaseza de man de obra.

En conclusión, malia os avances logrados na redución da temporalidade e o impulso á contratación indefinida, a necesidade de abordar o paro estrutural e a sobrecualificación, particularmente entre os mozos, resultan críticas para aliñar o mercado laboral español cos nosos homólogos europeos. Pero, sobre todo e ante todo, para garantir o desenvolvemento vital e profesional de todos os que desexen participar no mercado laboral, pois o progreso económico debe ir da man co desenvolvemento social e persoal. A sustentabilidade tamén vai disto.