O Vaticano entra en 'sede vacante': dos funerais e enterro ata a elección do sucesor

Ao longo dos séculos, a morte e exequias dos papas foron rexidas por unha solemne liturxia que Francisco, falecido este luns aos 88 anos, decidiu simplificar, renunciando mesmo á súa sepultura en San Pedro.

Este ritual, dividido en tres "estacións" que corresponden á vixilia, o funeral e a sepultura, estará orquestrado polo cardeal camarlengo, o estadounidense Kevin Farrell, encargado de dirixir a Igrexa en sede vacante ata o próximo conclave.

Estes son os pasos das exequias tras a morte do pontífice arxentino, simplificados por vontade súa no Ordo Exsequiarum Romani Ponteficis de novembro de 2024.

O primeiro é a constatación. Os médicos certifican o falecemento do pontífice. No pasado facíase golpeando un martelo de prata na fronte ou chamándoo polo seu nome de pía. Unha vez confirmado, o prefecto da Casa Pontificia proclamará a defunción. Esta constatación, por orde de Francisco, xa non se fixo no seu cuarto, senón na capela.

O camarlengo é figura clave. É quen con paramentos de cor vermella, usado en sinal de loito, entra no cuarto escoltado por un destacamento da Garda Suíza, símbolo da nova autoridade, para asegurarse oficialmente da morte do pontífice.

A continuación retira do seu dedo o Anel do Pescador, símbolo do poder pontificio, o que marcará o final do seu reinado. O anel será machucado xunto co selo papal para evitar calquera falsificación de documentos ou ordes. Co mesmo propósito selarase o cuarto do defunto.

Inmediatamente despois prodúcese o anuncio informase ao vigairo de Roma e despois faise saber aos fieis da cidade. As campás de San Pedro dobran a morto, anunciando ao mundo e a Roma o falecemento.

Tradicionalmente o corpo do papa era introducido nun triplo cadaleito, de ciprés, de chumbo e de carballo, pero o papa arxentino preferiu usar só un.

O rostro do defunto cóbrese cun pano branco de seda e no seu féretro introdúcese un tubo metálico que conservará un pergamiño coas súas obras máis importantes en vida. Ademais métese unha bolsa con algunhas moedas acuñadas durante o seu pontificado. O costume sinala que se debe meter unha moeda de ouro por cada ano de reino, unha de prata por cada mes e de bronce por cada día.

Tras o velorio do corpo, o féretro é levado á basílica de San Pedro do Vaticano para a súa exposición aos fieis e autoridades. Durante o cortexo funerario entoarase o responso Libera me, Domine, de morte aeterna (líbrame Señor da morte eterna) e as ladaíñas.

O corpo de Francisco será exposto pero, no canto de facelo nun catafalco, preferiu que sexa directamente no seu propio cadaleito, aberto. Ademais rexeitou que se coloque o báculo papal ao seu lado. Normalmente a exposición duraba tres días.

O funeral pontificio celébrase na data que elixa unha reunión plenaria de cardeais. Nos casos dos últimos catro papas, Paulo VI, Xoán Paulo I, Xoán Paulo II e Bieito XVI, este rito celebrouse na praza vaticana, ao aire libre.

Francisco tamén cambiou o manual de liturxia funeraria para permitir a súa inhumación nun lugar distinto da cripta vaticana. No seu caso, expresou en vida o seu desexo de ser sepultado na basílica romana de Santa María a Maior.

Co papa enterrado, darán inicio as chamadas novendiales, as misas de defuntos celebradas na súa honra durante nove días consecutivos, empezando coa do funeral. Mentres, os cardeais reúnense para fixar o comezo do conclave.

Cara á elección do sucesor

Finalizados os ritos funerarios, é o momento do conclave, o rito co que os cardeais menores de 80 anos encérranse na Capela Sixtina para elixir un sucesor. A lei vaticana estipula que deberá celebrarse no prazo de 20 días. Ese tempo establécese para que todos os cardeais dean chegado a Roma.

A duración do conclave é impredicible debido a que depende do acordo entre os cardeais para elixir un novo papa. Unha vez elixido un sucesor, a igrexa anunciará ao mundo a noticia coa famosa fumata branca, o fume branco que sairá da cheminea da Capela Sixtina.

Mentres tanto o interregno coñécese como sede vacante, o tempo que vai desde que falece ou renuncia un papa ata que se elixe o sucesor. Neste momento o goberno provisional da Igrexa pasa a mans do camarlengo, o cardeal estadounidense Kevin Joseph Farrell, mentres a organización do conclave recae no decano do colexio cardinalicio, o italiano Giovanni Battista Re.

Neste período cesan todos os cargos, incluído o secretario de Estado, e só se mantén os do cardeal decano, o camarlengo, o cardeal coordinador do Consello de Asuntos Económicos, o mestre de cerimonias, o secretario do Colexio de cardeais e o substituto da Secretaría de Estado.

O papa nomeou camarlengo a Farrel, de orixe irlandesa, en 2019.

Mentres que, como establece a constitución apostólica Universi Dominici Gregis, será o decano Re o que comezará a chamar aos purpurados de todo o mundo para participar nas congregacións, as reunións preparatorias do conclave.

Re será quen poñerá data á primeira congregación para o seu primeiro obxectivo: poñerse de acordo para a data do conclave. Despois realizaranse outras reunións que servirán aos purpurados para coñecerse e comezar as súas alianzas ou localizar ao futuro pontífice, como ocorreu con Jorge Mario Bergoglio, que convenceu á maioría co seu discurso sobre reformar a igrexa e facela máis universal.

Ademais, Re ten que presidir a misa Pro Eligendo Pontifice, que marca o inicio do conclave. Algúns sospeitan que Francisco quixo a alguén neutral, como o cardeal Re, que cos seus 91 anos, non pode participar na elección secreta.

A tarefa de presidir o Conclave recaería actualmente no cardeal italiano Fernando Filoni, o máis ancián dos cardeais bispos: ten 78 anos e foi creado cardeal en 2012 por Bieito XVI.

No caso da renuncia de Bieto, a data do inicio do conclave decidiuse tras oito congregacións xerais. Ese día celébrase na basílica de San Pedro do Vaticano a misa, á que poderán asistir os fieis, e xa pola tarde os cardeais electores entrarán na Capela Sixtina para comezar o conclave. Esa mesma tarde, os cardeais poden comezar a votar. 

Un conclave mais internacional

O papa Francisco deixou o legado dunha Igrexa máis universal, que representará todos os recunchos do mundo, e non só a Europa, con especial atención a países afastados, tras o nomeamento do 80 % dos 135 cardeais que formarán parte do conclave que entrará na capela Sixtina.

Tras o seu último consistorio, o décimo do seu pontificado, o colexio cardinalicio quedou composto por 252 purpurados, 135 deles menores de 80 anos e por tanto electores, co que se estableceu un novo récord, e será o máis concorrido da historia, xa que as normas decretan que sexan 120 purpurados.

Pero trátase só dun indicador aritmético porque os 110 cardeais nomeados por Jorge Mario Bergoglio non constitúen de ningún xeito un corpo electoral homoxéneo nin indican que o próximo pontífice seguirá sendo reformista.

O que si mostran é unha Igrexa cunha maior representación de países que ata o de agora non entraban na Sixtina como Mongolia, Lesoto, Albania, Timor Oriental, Tonga, Irán e Alxeria.

Haberá 24 cardeais latinoamericanos posibles electores, aínda lonxe dos 55 europeos, pero aínda que os italianos seguen sendo o grupo máis numeroso dun futuro conclave, o seu peso relativo diminuíu co paso dos anos,

Durante o seu pontificado, o papa arxentino redeseñou a xeopolítica eclesial: os europeos reducen a súa presenza a favor do resto de continentes, como o asiático, con 25 purpurados e o 18 % do total, pero tamén crece África con 18 electores.

O primeiro dato que salta á vista é o considerable crecemento do número de cardeais procedentes do continente asiático: permanecendo practicamente invariables nos 35 anos que separan a elección do papa Wojtyla da de Francisco, pasando de 9 a 25.

O crecemento do número de cardeais africanos tamén é evidente, pero máis contido, pasando de 11 a 18.

España é o terceiro país en número de membros do Colexio cardinalicio, con 13 cardeais, por detrás de Italia (48) e os Estados Unidos (17), aínda que, só poderían participar e votar seis.

Son Antonio Cañizares; o arcebispo de Barcelona, Juan José Omella; o arcebispo emérito de Madrid Carlos Osoro; o ex presidente da Gobernación vaticana Fernando Vérgez; o arcebispo de Madrid, José Cobo; o reitor dos salesianos e prol-prefecto do Dicasterio para a Vida Consagrada, Ángel Fernández Artime, e Antonio Cañizares Arcebispo emérito de Valencia.