A sobrecualificación dos traballadores e traballadoras, por María Bastida

A pasada semana vimos como as nosas aulas universitarias se enchían de mozos ansiosos, cheos de nervios, expectativas e esperanzas de alcanzar a cualificación necesaria para converterse naquilo que un día soñaron ser.

Lamentablemente, sabemos que un de cada tres non terminarán traballando conforme ao que estuden, e case un 36 % ocupará postos por baixo da súa formación real.

Os datos coñecidos esta semana procedentes de EUROSTAT volven incidir nunha tendencia preocupante do noso mercado laboral: a elevada porcentaxe de traballadores que non traballa no seu ámbito de coñecemento e que ocupa postos por baixo da súa cualificación.

Ambas as características, o desencaixe (é dicir, o traballo nun ámbito diferente ao de formación) e a sobrecualificación, ilustran de forma bastante precisa o divorcio entre o mercado laboral e a educación en España, con notables repercusións para empregados e empresas.

O certo é que o desencaixe non é malo en si mesmo, debido a que responde a unha tendencia de cambio do mercado laboral que apunta á demanda de perfís pluridisciplinares. A estimación do desencaixe en España (27 %) está en liña co dato da Unión Europea, onde a media se sitúa no 28 %.

Con todo, a porcentaxe de sobrecualificación está 14 puntos por encima da media europea, o cal indica que en España non se está producindo o transvasamento entre disciplinas que acompaña o cambio do modelo produtivo cara a outro máis transversal e multidisciplinar, senón que a clave é a falta de saídas profesionais.

Este fenómeno ten varias razóns, pero entre elas destaca un desaxuste tanto cuantitativo como cualitativo entre a oferta universitaria e o mercado laboral. Desde un punto de vista cuantitativo, o aumento no acceso á educación superior derivou nunha inflación de persoas con títulos universitarios.

O mercado laboral non é capaz de absorber esta oferta de traballo cualificado, o cal provoca unha maior competencia e require que os empregadores establezan estándares de selección máis rigorosos. En consecuencia, algunhas persoas poden aceptar traballos para os que están sobrecualificadas simplemente porque non poden atopar oportunidades que se axusten ao seu nivel de educación.

Desde un punto de vista cualitativo, todo apunta a que o sistema de educación superior non acerta na formación de egresados cos coñecementos e habilidades que require o mercado laboral. Neste sentido, segue sendo precisa unha maior adecuación e colaboración entre as institucións educativas e os axentes do mercado laboral que permita corrixir o desaxuste entre coñecementos e demanda laboral.

Con todo, pouco pode facerse mentres os requisitos esixidos ao deseño, modificación e adaptación das titulacións universitarias repercutan na súa completa falta de flexibilidade. Todo o que gañamos en garantir a calidade do sistema de ensino perdémolo en capacidade de adaptación, e a procura do óptimo entre ambos os obxectivos continúa sendo o Santo Graal da Educación Superior.

As predicións a medio prazo non permiten, precisamente, ser optimistas. Por unha banda, a medida que as empresas adoptan novas tecnoloxías e sistemas automatizados, é posible que se requiran menos traballadores para tarefas específicas.

Isto significa que os empregados poden ser desprazados a traballos para os que están sobrecualificados ou mesmo perder o traballo se non teñen as habilidades necesarias para adaptarse.

Por outro, na medida en que os empregados cualificados acepten postos para os que están sobrecualificados, é probable que despracen aos empregados menos cualificados que tradicionalmente ocupaban eses postos. Isto podería resultar nunha maior desigualdade de ingresos e unha maior disparidade entre traballadores en función da súa cualificación.

Todo este fenómeno ten repercusións claramente negativas, posto que a falta de oportunidades de emprego adecuadas deriva na perda de capital humano e talento, o cal ten un impacto negativo no progreso económico e social a longo prazo.

Neste sentido, ademais de mellorar a correspondencia entre o mercado laboral e a educación para garantir que os programas de estudo e capacitación estean actualizados e se centren nas habilidades que se requiren no mercado laboral, é fundamental continuar fomentando o acceso dos empregados a oportunidades de aprendizaxe e desenvolvemento de habilidades a medida que cambian a tecnoloxía e as demandas do mercado.

Asemade, sería desexable fomentar a diversificación do emprego a través das políticas laborais e económicas, o cal implica apoiar o emprendemento e a innovación e investir en sectores que requiran habilidades especializadas. Os empregadores tamén deben revisar os criterios que utilizan para seleccionar e contratar empregados, valorando adecuadamente habilidades e capacidades no canto de concentrarse exclusivamente nos títulos académicos. O emprego de sistemas holísticos de selección pode axudar a atopar candidatos adecuados para os postos.

En definitiva, trátase dun fenómeno complexo que require a coordinación e colaboración de todas as partes implicadas para avanzar solucións. Mentres a única resposta sexa culpabilizar exclusivamente o sistema universitario de falta de adecuación, o único que faremos será deixar pasar o tempo para atoparnos, de aquí a un ano, lamentándonos do mesmo.