Os efectos da redución do IVE, por María Bastida

As medidas implantadas polo Goberno para tratar de conter o efecto da inflación nas familias non están a dar o resultado esperado. Fronte a isto, a ministra Calviño declarou recentemente que vai reunirse coas grandes distribuidoras de alimentación, para tentar que rebaixen os prezos dos seus produtos.

Iso parece suxerir que os supermercados absorberon a rebaixa do IVE dos alimentos, aproveitando para subir os prezos. As denuncias expostas por algunha asociación de consumidores inciden nesta mesma idea.

O certo é que, ata este momento, non tiñamos datos empíricos que permitisen contrastar a veracidade desta afirmación, ou refutala, máis aló de apreciacións individuais socialmente compartidas sobre o custo da cesta da compra.

Na base desta percepción reside a constatación de que os prezos dos alimentos non descenderon, máis ben subiron. Por tanto, a conclusión é que os supermercados apropiaronse da rebaixa impositiva, aumentando os prezos e anulando o efecto da medida.

O problema desta argumentación é que a formulación é erróneo. A pregunta adecuada non é se se rebaixou o prezo dos devanditos alimentos, senón cal sería o seu prezo de non mediar a baixada do IVE: se todos os prezos soben, cabería esperar que a evolución dos correspondentes aos produtos obxecto da medida fiscal fose máis moderada que a do resto de produtos.

Estudo do Centro de Políticas Económicas de ESADE

E isto é, precisamente, a base do estudo realizado polo Centro de Políticas Económicas de ESADE, cuxos resultados coñecemos a semana pasada. Neste informe, os autores controlan a evolución de dous grupos de alimentos: un composto por alimentos beneficiados pola rebaixa do IVE, e outro por produtos similares alleos á dita medida.

Seguindo a evolución dos prezos durante a primeira semana de aplicación da medida, observouse que os prezos do grupo de alimentos afectados reducíronse entre un 2 e un 6 %, mentres o resto dos alimentos mantivéronse constantes. Co paso do tempo, os produtos seguiron subindo nos dous grupos, pero persiste o diferencial aberto no momento en que se acometeu a rebaixa do IVE. Por tanto, os autores conclúen que, efectivamente, os supermercados trasladaron a rebaixa do IVE aos consumidores. 

Isto non significa que a medida sexa potente e eficaz: no mesmo estudo estímase que, de manterse durante todo o ano 2023, supoñerá un aforro medio de 35 € anuais para as rendas baixas e de 85 € para as rendas altas.

Mantense, en certo xeito, a proporcionalidade, debido a que 35 € supón unha porcentaxe do total de renda dispoñible nas familias menos favorecidas que a parte proporcional que supoñen os 85 € nas rendas máis elevadas. Pero, en definitiva, non parece que sexa especialmente potente para contrarrestar a perda de poder adquisitivo que supón a inflación: a rebaixa é dun 3,5 %, fronte a un incremento próximo ao 16 %. 

Evidentemente, todas as empresas queren gañar diñeiro, e todas as empresas desexarían aumentar os seus prezos para conseguir o devandito obxectivo. Pero, como tantas veces, querer non é poder. E a realidade é que unicamente aquelas empresas que teñen poder de mercado -na súa máxima expresión, os monopolios- poden influír nos seus prezos sen que se repercuta a súa facturación.

Isto é particularmente certo no caso dos supermercados, que operan nun sector moi competitivo. Nunha versión moi simple, se un supermercado altera os seus prezos verá de forma case inmediata como a súa clientela desprázase cara a outros competidores, perdendo cota de mercado. E o modelo básico de funcionamento do sector pasa precisamente polo volume de vendas: non é tanto aumentar a marxe dos produtos, senón vender moitos produtos con marxe reducida. Por tanto, perder opcións de facturación non é unha opción viable para o sector. 

A realidade subxacente a todo este dilema é que o prezo dos alimentos, como o de infinidade de produtos intermedios e finais, está inmerso nun vórtice de subida derivada dunha inflación multicausal, pero na que a política monetaria dos últimos anos ten moito que ver. Quen se empeña en negar esta realidade busca alternativamente outras causas – pescozos de botella, guerra de Ucraína, ou prezo de combustibles, por exemplo- e culpables. Pero, á luz dos datos, os supermercados non deberían figurar nesa lista.