A complexidade do sistema fiscal español alén do cálculo de ratios superficiais, por María Cadaval

Recentemente, o Instituto de Estudos Económicos (IEE) publicou o seu informe Competitividade Fiscal 2023, en que denuncia que España realiza un esforzo fiscal un 17,8 % superior ao da Unión Europea, mentres a presión fiscal se situou arredor do 39 %, tras os incrementos dos últimos anos que diminuíron a diferenza coa media da UE, no 40,2 % en 2022.

Segundo o índice de competitividade fiscal (ICF) da Tax Foundation, España no 2023 sitúase entre as economías con peor competitividade fiscal, na posición 31 de 38 dos países da OCDE, tres postos mais que no ano anterior, pero oito por debaixo da posición que ocupaba no 2019.

A partir do ICF o Instituto de Estudos Económicos desenvolve o seu propio indicador de presión fiscal normativa, á marxe da recadación real que se obtén, o que sitúa a España en 117,2 puntos, 17,2 % máis que a media da UE, o que dende o IEE achacan a unha notable perda de competitividade fiscal con respecto á posición que tiña antes da pandemia e “reflectindo o efecto das subas de impostos, sobre todo no eido empresarial”, afirman. Mais este índice ademais de interpretable, a afirmación é matizable.

Dende un punto de vista estritamente técnico, é habitual utilizar os indicadores de presión e esforzo fiscal como ratios que tratan de informar respecto do nivel de impostos e contribucións sociais nunha determinada economía. O primeiro pon en relación a recadación impositiva co PIB do país, mentres o segundo parte da presión fiscal para poñela en relación co PIB per cápita.

Como se pode observar, tanto un como outro indicadores están moi condicionados pola normativa tributaria, mais tamén reaccionan con outros factores, como pode ser o ciclo económico. É habitual que nunha fase alcista, de crecemento económico, se produza un maior número de transaccións, se xeren rendas extraordinarias ou se incorporen persoas traballadoras ao mercado laboral, o que xera un aumento de ingresos tributarios que non se terían producido en épocas de estancamento económico ou recesión. Isto quere dicir que, coa mesma normativa tributaria, a presión e o esforzo fiscal poden variar, polo que deben terse en conta series longas e o impacto dos ciclos para ter unha aproximación interesante para comparar.

Que medre ou mingüe o esforzo fiscal non é un dato para tirar conclusións, pois para facer análises rigorosas dos sistemas fiscais requírese da aplicación de técnicas estatísticas, econométricas e de modelización matemática moito máis complexas que un simple cociente de dúas macromagnitudes. A presión ou o esforzo fiscal non miden cuestións distributivas nin aspectos de eficiencia económica, así como tampouco consideracións de benestar social.

Adoita ser habitual en países co PIB per cápita relativamente baixo, que, aínda tendo unha presión fiscal inferior á media da UE, amosen un esforzo fiscal mais elevado como consecuencia de que a xente que paga impostos ten rendas relativamente mais baixas. Neste caso tampouco o esforzo fiscal detalla como se distribúe a carga impositiva.

En definitiva, que a presión fiscal suba non é bo nin malo per se, a realidade está condicionada pola inflación ou mesmo o incremento do PIB alén de que se creen novos impostos ou que suban os existentes. Tomar datos de presión ou esforzo fiscal para indicar unha suba impositiva non é correcto, son cousas completamente diferentes que se deben analizar con moita mais profundidade antes de tirar conclusións interesadas ou de parte. A reforma fiscal en España é necesaria mais o problema non se arranxa fixándose só nunha parte da tributación existente.