A renovación da “excepción ibérica”, por María Loureiro

No pasado mes de xuño de 2022, a Comisión Europea aprobaba a denominada "excepción ibérica" no mercado eléctrico presentada polo Goberno de España, que tiña como obxectivo limitar o prezo do gas no mercado grosista e facer fronte ás consecuencias económicas do aumento do prezo da enerxía.

Xunto a Portugal, a Comisión Europea autorizaba a estes dous países a poñer en marcha esta medida, que, en principio, estaba vixente ata o 31 de maio de 2023. Onte, a Ministra Teresa Ribera anunciaba que a “excepción ibérica” se prolongaría ata o 31 de Decembro do presente ano.

Que é a "excepción ibérica"?

A "excepción ibérica" consiste en limitar o prezo do gas natural empregado na produción de electricidade para paliar as consecuencias da escalada de prezos da enerxía no pool eléctrico tras o estalido do conflito en Ucraína.

Desta maneira, o prezo do gas que se necesita para producir electricidade e que non se xere por outras fontes de enerxía xa non estará regulado polo mercado, senón que se limita a 40 euros por MWh, como tope marcado polo Executivo central.

Desde hai máis de dúas décadas, os mercados grosistas eléctricos en Europa funcionan con sistemas marxinalistas, que fan que a última oferta de produción en casar coa demanda é a que fixa o prezo para todas as demais.

A última oferta é en moitos casos a que realizan as centrais de gas, que durante a crise enerxética soportaron os prezos internacionais disparados e que empuxaron á alza o prezo de toda a electricidade, tamén a das renovables ou as nucleares, que non soportan eses custos extra pola subida do gas. 

A base do acordo está no artigo 122 do Tratado da UE, que especifica: "Aquelas rexións que cumpran certos criterios poderán limitar temporalmente os prezos dos combustibles fósiles usados para a electricidade sen afectar o funcionamento do mercado único".

Pouca dependencia de Europa e moita enerxía das renovables

Conforme a este artigo, España e Portugal apelaron ao seu baixo nivel de conexión eléctrica co resto de Europa, que o presidente Sánchez cifrou no 2,8 %, e á súa alta cota de electricidade procedente das renovables, que no caso de España é do 47 %. Por iso é polo que a UE considera a Península como unha "illa enerxética". 

Con todo, a excepción ibérica fixa o prezo da electricidade xerada por gas en 40 euros/MWh, segundo o correspondente real decreto, o que evita que o aumento do seu prezo se estenda “ao conxunto do mercado eléctrico”, como sinala a CNMC.

Para compensar de posibles perdas os productores de electricidade, establécese un mecanismo de axuste que equivale á diferenza entre o prezo real do gas e o prezo máximo que impón a excepción ibérica, como indica a CNMC no seu blog. Ese axuste ou compensación págano os beneficiarios do tope do gas, que son os consumidores na tarifa regulada ou PVPC e quen se acolle a contratos asinados desde o 26 de abril de 2022, segundo establece o real decreto lei 10/2022.

Efectos no consumidor

Aos consumidores con tarifa regulada, as súas compañías incluíanlles unha recarga directamente na parte do termo de enerxía da súa factura, e aos clientes con tarifas do mercado libre as eléctricas aplicábanlles unha recarga reflectida de maneira diferenciada no seu recibo. Unha recarga cuxo importe final dependía do consumo realizado polo cliente.

Para un usuario eléctrico medio, con 4,4 quilowatts (kW) de potencia contratada e 3.500 quilowatts hora (kWh) de consumo ao ano, nos meses en que o prezo do gas estivo máis alto e máis se utilizaron as centrais térmicas, a recarga representaba un custo de entre os 38 euros do pasado agosto, os 28 euros de xullo ou os 23 euros de setembro, segundo os datos que ofrece o comparador de tarifas da Comisión Nacional dos Mercados e da Competencia (CNMC).

O importe da recarga foise moderando nos meses posteriores, ata chegar ao pasado xaneiro con só 53 céntimos de euros para ese consumidor tipo. Pero foi en febreiro cando en lugar dun sobrecusto o axuste incluído no mecanismo do tope ao gas supuxo unha devolución: de 34 céntimos para o consumidor tipo.

Depende de canto baixe o gas, o custo do axuste á demanda en febreiro foi negativo (-1,42 euros por megawatt hora, MWh), isto é, implica unha devolución ao cliente, debido a que a achega das rendas da conxestión foi superior ao custo da compensación para pagar ás centrais térmicas. Aínda que o prezo do gas baixou, segue por encima do tope fixado pola excepción ibérica e por iso se segue aplicando o mecanismo.

No caso de que o prezo do gas se sitúe por baixo do límite fixado (o que sucedeu en sete días de outubro), o mecanismo ibérico suspéndese de maneira temporal e déixase de aplicar. Cando isto sucede, a compensación ás centrais térmicas pasa a ser directamente cero e non se aplica ningún axuste nas facturas dos clientes. 

Efectos no mercado

No Goberno sublíñase que o aforro neto dos consumidores anda polos 5000 millóns de euros, a pesar da compensación pagada aos produtores enerxéticos, estimada en 6.600 millóns transferidos ás centrais de gas e carbón.

Segundo informan varios xornais, no sector eléctrico denúnciase a distorsión que supón a "excepción ibérica" para o funcionamento do mercado da electricidade, dado que o custo millonario de compensar as centrais de gas están a pagalo tamén clientes que tiñan contratada unha tarifa que lles daba dereito a un prezo fixo.

É precisamente este traslado dun sobrecusto variable (dependendo do prezo do gas e de canto se utilicen as centrais de gas) a clientes con tarifas que tiñan pactado un prezo fixo o que as grandes eléctricas consideran unha distorsión comercial inasumible e apertan o Goberno para eliminalo. No sector eléctrico apuntan que noutros países europeos que propuxeron activar mecanismos similares se apuntou como posibilidade trasladar o sobrecusto aos orzamentos estatais ou ao conxunto do sistema eléctrico. 

Pero o que si parece claro é que ainda que existan beneficios para os consumidores, o futuro enerxético da Península Ibérica non pode recaer en excepcións senón en boas regulacións que empurren as enerxías renovables, melloren a conectividade con Europa e dinamicen o sector.