A utopía das receitas universais, por María Bastida

A visita de Yolanda Díaz á sede de Inditex en Arteixo situou de novo no foco uno dos seus mantras favoritos: a viabilidade dunha redución da xornada laboral en España. O xigante téxtil vén de asinar un acordo para reducir a xornada laboral dos empregados maiores de 55 anos que levan máis de 10 anos na compañía. A ministra, tan afeccionada aos floreos lingüísticos, non dubidou en cualificar este “pacto de articulación en materia industrial” como un adianto das medidas en que está a traballar o Goberno a través da mesa de diálogo social.

Pero, é realmente posible estender esta medida a todo o tecido empresarial español? Yolanda Díaz foi moi clara no seu compromiso: “O obxectivo é que a xornada laboral sexa a mesma, con independencia do tamaño das empresas ou dos sectores”. Obvia a señora Díaz que o propio acordo que tanto celebra ten condicionantes: non xa a empresa en concreto, un portaavións industrial, ou o sector, senón a propia limitación a un grupo de traballadores que cumpren unhas condicións de idade e antigüidade laboral. E é que as receitas urbi et orbe raramente funcionan.

Vaia por diante que lanzar un discurso en contra desa idea marabillosa de “traballar menos e cobrar o mesmo” é unha perda de tempo, esforzo, e paciencia. Como a maioría das ideas simples e superficiais, a hora feliz de Yolanda estendeuse como a pólvora, e a economía de cando en cando triunfa remontando mareas. Dito isto, tampouco está de máis apelar á lóxica. E a racionalidade económica dinos varias cousas. En primeiro lugar, esta formulación parte da convicción de que reducir as horas de traballo pode ter un impacto positivo na produtividade, algo que xera tanta expectación como escepticismo.

En segundo lugar, reducir a xornada laboral sen comprometer o crecemento económico é unha ecuación complexa, máis aínda nun mercado laboral coma o noso, hipersensible á volatilidade do PIB. Nun alarde propio do seu optimismo endémico e hiperfelicidade intrínseca, Díaz afirma que hai marxe de produtividade suficiente para emprender esta tarefa. Debe ser a única que presume deste parámetro, posto que todos e cada un dos estudos apuntan xusto o contrario. A baixa produtividade do factor traballo é un lastre para España e Europa. Polo menos.

En terceiro lugar, as receitas universais son de mala dixestión. Quizais as grandes empresas poidan explorar este tipo de iniciativas, pero probablemente estas xa están por baixo dese parámetro horario. De feito, as horas medias de traballo en España en 2020 situábanse ao redor de 33. O problema son as pemes, máis do 95 % do noso tecido empresarial, que representan algo máis do 60 % do emprego. Para moitas delas esta redución do tempo de traballo tradúcese directamente nun aumento do custo laboral, que poderán asumir ou non. E neste caso, reabsorberán o impacto tendendo a despedir en maior medida, contratar en menor medida, ou desprazando traballadores contratados por outros con menores salarios.

Como sempre, unha historia de gañadores e perdedores. Pero nas historias de Yolanda, paradoxalmente, só parecen ter sitio os gañadores: nin os que van ser despedidos, nin os que non van ser contratados nin quen vai ter menor soldo. Por suposto, tampouco quen queira facer uso da súa liberdade para traballar as horas que lle dea a gana, porque a liberdade é unha palabra vetada no vocabulario de Díaz. Esa ausencia compénsase coa reiteración do gasto público, que planea sobre todas e cada unha das súas intervencións salpicando cada medida de subvencións, bonificacións e demais variacións e permutacións. Aquí non podían faltar, agora para as nanoempresas (a saber), pero ausentes como é habitual do como, cando, onde, por que, para que, con que, e ata cando. Sustentabilidade fiscal, para o seguinte capítulo.

En definitiva, faría ben a señora ministra en revisar os seus propios encomios. Estamos perante un caso concreto, dunha empresa determinada, cun tamaño dificilmente alcanzable, cuns niveis de produtividade envexables, que aplica unha medida a un colectivo concreto de persoas traballadoras, baixo uns requisitos concretos. Sóalle? Chámase flexibilidade, capacidade de adaptación e liberdade de negociación entre a empresa e os representantes das persoas traballadoras. En convenio colectivo de empresa, por certo, deses que fan que á ministra  lle saia urticaria. Cada un sabe o que ten na casa, e é quen mellor sabe manexalo.

Polo menos, tivemos a oportunidade de escoitar a Díaz encomiar a Inditex, o que é pouco menos que un milagre tirando de hemeroteca. Agora só ten que entender que en economía non hai xantares gratuítos, e moitas medidas coercitivas implican que uns coman a comanda doutros. E, polo que se ve, á señora Díaz encántalle pagar roldas. Iso si, sempre para os mesmos comensais.