Dez anos da abdicación de Xoán Carlos I: unha decisión meditada para un cambio sen precedentes

O anuncio o 2 de xuño de 2014 da abdicación de Xoan Carlos I como Rey supuxo o fin dun proceso preparatorio previo que se desenvolveu rodeado do máximo secreto e abriu un novo, esta vez público e rodeado de debate político, que debía culminar coa proclamación do seu herdeiro como Filipe VI.

Entre unha e outra data tan só transcorreron 17 días, un tempo récord, posible grazas a que os dous grandes partidos, o PP daquela no Goberno e o PSOE á fronte da oposición traballaron de xeito conxunto con Zarzuela desde marzo. Ese mes don Xoán Carlos trasladoulles a súa decisión de abdicar ao presidente, Mariano Rajoy e ao líder dos socialistas, Alfredo Pérez Rubalcaba.

Cúmprense dez anos, do epílogo dun plan institucional desenvolto en segredo durante tres meses para non alimentar un debate sobre a Xefatura de Estado nun momento de desgaste da Coroa e de axitación en España pola crise.

Foi unha decisión "moi meditada" que don Xoán Carlos, con 76 anos entón, tomou ao redor de finais de febreiro de 2014, aínda que meses antes xa empezou a sopesala consciente de que o novo contexto político e as súas tribulacións persoais e familiares desaconsellaban o principio que sempre defendeu de que sería rei ata a morte.

"Quixen ser o rei de todos os españois (...) O meu fillo Filipe encarna a estabilidade, que é aceno de identidade da institución monárquica", proclamou na súa despedida nunha mensaxe desde o Palacio da Zarzuela, gravado en máis dunha toma pola emoción que lle embargaba.

A decisión final só a coñecían con antelación por decisión do monarca unha decena de personalidades.

Quen anunciou a abdicación foi o entón presidente do Goberno, Mariano Rajoy, nunha declaración institucional no Palacio da Moncloa convocada por sorpresa cunha hora de antelación que desatou todo tipo de especulacións, desde unha remodelación do seu gabinete, á proposta dunha reforma constitucional.

Para dar sensación de normalidade, don Xoán Carlos mantivo en axenda un acto en Barcelona, á vez que o príncipe Filipe regresaba dunha viaxe ao Salvador.

Rajoy desvelou a renuncia, o que se consumaría cunha lei orgánica dun só artigo que se tramitou en 17 días para neutralizar calquera intento de abrir un debate sobre a monarquía por parte dun sector da esquerda e do nacionalismo catalán e vasco cando o bipartidismo PP-PSOE facía augas.

O extremo sixilo co que se urdiu a operación durante tres meses permitiu manter o secreto ata o último instante.

“Foi bastante milagroso que non se filtrase nada en todo é tempo. O 2 de xuño, levanteime ás 6:00 horas, puxen a radio... e silencio. Nin unha palabra do que ía pasar poucas horas despois. E volvinme a durmir”, relatou o que era xefe da Casa do Rei naquel momento, Rafael Spottorno, no coloquio no que participou o pasado mércores no Ateneo de Madrid.

Ademais de Spottorno, só os seus colaboradores máis próximos, Domingo Martínez-Palomo, Alfonso Sanz Portolés, Jaime Alfonsín e Javier Ayuso, souberon da decisión de Juan Carlos I, anticipada á raíña Sofía e ao príncipe Filipe.

Foi tras o seu discurso na Pascua Militar en xaneiro de 2014, que leu trabucado ante a estupefacción dos asistentes, o que avivou os comentarios do seu mal estado, nun contexto marcado pola crise económica e a erosión da Coroa polo caso Nóos e o ocorrido en Botsuana en 2012.

En abril, o rei Juan Carlos determinou que abdicaría tras as eleccións europeas do 25 de maio, co fin de non interferir na campaña, e antes do verán para que o Parlamento estivese activo.

Manexáronse varias datas e a definitiva pechouse con só unha semana de antelación, cando se notificou a Rajoy e a Rubalcaba. A Rajoy, desveloullo a finais de marzo e, ao pouco, ao líder da oposición, Alfredo Pérez Rubalcaba, que desempeñaría un papel crave ao pospoñer a súa dimisión ata que se consumase a substitución no trono para asegurar o apoio do PSOE.

“Juan Carlos I sempre estivo infinitamente agradecido pola colaboración e actitude de ambos”, segundo Spottorno, quen considera que aínda que o PP tiña maioría absoluta para aprobar a lei de renuncia, non contar cos socialistas sería “un disparate político”.

Para respectar o segredo, o equipo do Palacio da Zarzuela que amasou o proceso de abdicación optou por reunións na "clandestinidade" unha vez que o resto do persoal ía para a casa e así non levantar sospeitas.

Os documentos íanse gardando nun lapis de memoria para non deixar rastro nos computadores e os papeis que imprimían quedaban feitos anacos ao final de cada conciliábulo. Unha vez que a operación colleu corpo, incorporáronse ao pacto de silencio a entón vicepresidenta do Goberno, Soraya Sáenz de Santamaría, e a súa man dereita, o subsecretario da Presidencia, Jaime Pérez Renovales, encargados de armar a lei.

En meses previos, don Xoán Carlos tivo tentacións de renunciar, o que lle levou en febreiro de 2013 a pedir a Spottorno un documento para ter unha primeira visión de como podería ser unha abdicación.

Máis adiante, citou no seu despacho ao expresidente do Goberno José María Aznar para encargarlle un informe máis preciso. As especulacións de que ao rei lle roldaba pola cabeza abdicar "facía anos e en máis dunha ocasión" viñan de lonxe, como se lle atribuíu ao que fora xefe da Casa do Rey entre 1993 e 2002, Fernando Almansa.

A esa teoría sumouse Alfonso Guerra nun artigo no que rebelou: "Polo menos en decembro de 2010, o rei xa pensaba niso. Nunha cea privada, tiven ocasión de debater sobre o asunto da iniciativa do rei".

Malia as visitas ao estranxeiro que don Xoán Carlos fixo na súa última etapa como monarca, son soltou prenda á hora de revelar o seu futuro e non llo confesou nin sequera ao papa Francisco ao que viu a finais de abril.

Foi tras o anuncio cando don Xoán Carlos telefonou a líderes políticos, presidentes autonómicos, axentes sociais, mandatarios estranxeiros e casas reais para despedirse persoalmente.