A reforma do sistema de pensións, por María Bastida

A reforma do sistema de pensións anunciada a semana pasada parte de dúas evidencias sobradamente coñecidas. En primeiro lugar, o sistema de pensións é insostible na súa actual conformación. En segundo lugar, o Goberno de España comprometeuse con Bruxelas a presentar esta reforma. De feito, a data límite para esta tarefa expirou coa fin do ano 22.

Recentemente, soubemos que a paciencia de Bruxelas se esgotou e ameazou a España con importantes sancións de non completarse a reforma. Convén lembrar, por certo, que é un problema en que o Goberno se meteu só: derívase de suspender o sistema anterior, onde o importe das pensións se relacionaba coa evolución da situación económica. Esta suspensión xerou maiores problemas de sustentabilidade para un sistema xa de seu deficitario, polo que urxía tomar unha decisión.

Na orixe subxace un problema de fondo desaxuste entre os ingresos e os gastos da caixa das pensións. Polo tanto, hai dúas vías para corrixilo: ou ben se aumentan os primeiros, ou se reducen os segundos. Os gastos non se minoran, pola contra, todo o que sabemos implica que aumentan: a posible ampliación do período de cálculo, con posibilidade de eliminar os anos menos favorables ao cómputo, significa evidentemente que aumentarán as contías que se ten dereito a percibir.

Igualmente, a eliminación das lagoas de cotización, as actuacións para reverter as fendas de xénero ou a mellora das pensións mínimas van en idéntica dirección. En consecuencia, o camiño elixido é o primeiro, o aumento de ingresos, cunha serie de medidas que repercuten directamente nos traballadores, en quen se concentran as medidas de axuste.

Así, o denominado mecanismo de equidade interxeracional implica que as cotizacións sociais dos traballadores se incrementan nun 0.6 % (0.5 da empresa e 0.1 do traballador). Esta parte xa a sabiamos, pero agora introdúcense dúas novidades. Por unha banda, estaba previsto que este mecanismo tivese un carácter transitorio e terminase en 2031. Con todo, agora dise que se estende polo menos ata 2050.

Por outra banda, as cotizacións irán incrementándose progresivamente do 0.6 ao 1.2, é dicir, que en 2050 serán un 1.2 % máis altas que hoxe. E isto é para todos os traballadores, o que cuestiona que a reforma soamente repercuta nos traballadores con salarios máis altos. Sóbeselles a todos, e ademais de maneira crecente.

A reforma carga especialmente as tintas sobre traballadores con salarios máis elevados, en concreto quen cobra máis de 54.000 € anuais. Segundo o que transcendeu, iranse suprimindo topes progresivamente ás bases máximas de cotización. Ata o de agora, había unha base máxima a partir da cal non se cotizaba máis, con independencia do salario.

A razón subxacente é a correspondencia coa pensión máxima: o noso sistema de pensións é contributivo, de maneira que as persoas cotizan para percibir unha pensión no futuro. Por tanto, é lóxico que esta pensión garde correspondencia coa base de cotización. Agora, elimínase o tope progresivamente á base máxima (o IPC máis un 1.5 %), de maneira que os traballadores que cobren máis verán como o tipo efectivo se irá incrementando ano a ano. As pensións tamén aumentan, pero nunha contía inferior á aumento das bases de cotización. Por tanto, pagarán máis do que terminarán recibindo.

A reforma tamén tiña unha sorpresa. As medidas previamente comentadas non son suficientes para cadrar as contas, de maneira que sería sorprendente que Bruxelas aceptase un axuste de xeito evidentemente insuficiente. Do acordo soubemos, tamén, que se activa un axuste automático das cotizacións cada tres anos, sen necesidade de que sexa avalado polo Parlamento. Por tanto, as porcentaxes de subida anteriores son orientadores, e con probabilidade aumentarán no medio prazo.

En definitiva, o acordo da reforma do sistema de pensións ten unha serie de implicacións que poden resumirse nos seguintes puntos:
- Non é unha reforma das pensións. De feito, precisamente o que se acorda é non tocar as pensións, polo que hai que facer axustes no mecanismo que as financia. O sistema presuntamente reformado parécese bastante ao actual, pero con novas cargas que recaen sobre empresas e traballadores.

- Non afecta unicamente a quen ten maiores salarios, posto que os incrementos derivados do mecanismo de equidade interxeracional son para todos os traballadores, con independencia do seu salario. Noutras palabras, todos sufriremos maiores retencións nas nosas nóminas, e ademais de maneira crecente como consecuencia do mecanismo de axuste automático.

- As novas xeracións serán as principais afectadas, posto que as propostas se estenden ata 2050. En consecuencia, quen desenvolva a súa vida laboral no devandito período sufrirá todos estes aumentos nas cotizacións, sen percibir o dereito a pensións máis altas no futuro.

- Na práctica, non se actúa sobre os ingresos do sistema, senón que se crean novas retencións. Por tanto, vén a ser equivalente a crear novos impostos ao traballo.

- Ademais do incremento das retencións dos traballadores, aumenta a carga salarial para as empresas. En consecuencia, increméntanse os custos salariais. 

Ademais destas derivadas directas, quedan outras que unicamente veremos co paso do tempo. Por exemplo, se estes novos impostos e cotizacións sociais ao traballo xerarán novas restricións á creación de emprego e actividade económica. Ou se a sobrecarga nos traballadores con maior salario, que o son pola súa maior capacitación, formación e experiencia, expulsará a estes cara a outros países, ademais de restrinxir a captación de capital humano cualificado. No fondo, todos sabemos que o equilibrio do sistema de pensións pasa por aumentar o número de cotizadores. E, desde logo, aumentar os custos salariais non parece o mellor camiño para ese obxectivo.